Chất lượng dân số là nền tảng để phát triển
Hiện nay, công tác dân số đã được chuyển trọng tâm từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Do đó, nâng cao chất lượng dân số nói chung và nâng cao sức khỏe nhân dân nói riêng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu...
Tăng cường chăm sóc y tế để phát triển dân số bền vững
Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Ðảng khóa XII nêu rõ: "Chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Công tác dân số phải chú trọng toàn diện các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo đảm phát triển nhanh, bền vững". Như vậy có thể thấy, nhiều vấn đề về công tác dân số cần giải quyết cả giai đoạn hiện nay và trong tương lai, trong đó có các giải pháp về bộ máy, giải pháp về kinh tế, giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức. Nhưng dù là giải pháp gì, nếu tiến hành chậm trễ thì hậu quả tác động trở lại phát triển kinh tế-xã hội, con người sẽ rất nặng nề. Vì vậy, dân số và phát triển phải được đặt ra cấp bách ngay từ bây giờ.
Công tác kiểm tra sức khỏe định kỳ cho trẻ sơ sinh đã được ngành y tế và các gia đình chú trọng thực hiện. Ảnh: NGUYỄN ĐOÀN
Đánh giá về việc chuyển "trọng tâm" này, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến nhấn mạnh, ngành dân số đã bước sang một trang mới. Còn theo ông Nguyễn Doãn Tú, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ), Bộ Y tế, đây là chủ trương lớn của Đảng đối với công tác dân số của nước nhà.
Trong Đề án “Bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân và phát triển dân số bền vững”, Tổng cục DS-KHHGĐ đánh giá: “Chất lượng dân số mặc dù đã được cải thiện nhưng chưa vững chắc”. Có thể thấy, mặc dù chất lượng dân số những năm qua có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng chiều cao, cân nặng, tầm vóc, sức bền thể lực của người dân Việt Nam chưa được như chúng ta mong đợi. Theo thống kê, hàng năm trên cả nước có hàng triệu thanh niên bước vào độ tuổi kết hôn. Trong khi đó, theo ước tính, mỗi năm Việt Nam có khoảng 22.000-30.000 trẻ sinh ra bị dị tật bẩm sinh, chiếm khoảng 1,5-2% dân số. Trong số các dị tật, có các bệnh phổ biến như: Down, hội chứng Ewards, dị tật ống thần kinh, suy giáp bẩm sinh, thiếu men G6PD, tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, tan máu bẩm sinh thể nặng và các bệnh lý di truyền, dị tật bẩm sinh khác.
Bảo đảm cho những thế hệ khỏe mạnh ra đời
Nấc thang đầu tiên đánh giá chất lượng dân số chính là việc bảo đảm một thế hệ khỏe mạnh ngay từ khi chào đời. Do đó, nhằm nâng cao nhận thức, kỹ năng thực hành về sức khỏe sinh sản, giảm nguy cơ trẻ sinh ra bị dị dạng, dị tật bẩm sinh, từ đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trong những năm qua, Tổng cục DS-KHHGĐ đã phối hợp với các địa phương triển khai mô hình "Tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân". Từ năm 2013, mô hình đã được triển khai tại 63/63 tỉnh, thành phố. Đến nay, mô hình đã cho ra đời hàng nghìn câu lạc bộ tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân với hàng trăm nghìn thanh niên thành viên; đã chăm sóc sức khỏe, tư vấn cho hàng triệu lượt người. Hoạt động này đã nâng cao nhận thức cho thanh niên, vị thành niên và đặc biệt là nâng cao kỹ năng trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình cho các đối tượng chuẩn bị kết hôn; làm giảm tỷ lệ sinh con dị tật, mắc các bệnh chuyển hóa bẩm sinh, góp phần nâng cao chất lượng dân số.
Cùng với đó, việc thực hiện tầm soát, chẩn đoán và điều trị bệnh tật trước sinh và sơ sinh ở trẻ đã được triển khai tại 9.547 xã, phường, thị trấn và tại 634 quận, huyện của 63 tỉnh, thành phố. Ngành y tế đã thành lập được 6 trung tâm sàng lọc trên cả nước, bảo đảm cung cấp các dịch vụ này cho phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh. Tại tuyến quận, huyện, phụ nữ mang thai có thể đến trung tâm DS-KHHGĐ để tư vấn, khám sàng lọc, phát hiện sớm những bất thường hay dị tật của thai nhi. Nhờ vậy, đến nay đã có 25% số bà mẹ mang thai và 35% số trẻ em sinh ra được tầm soát, chẩn đoán, can thiệp và điều trị một số bệnh thường mắc ở trẻ bị bệnh tật bẩm sinh...
Tuy nhiên, việc thực hiện sàng lọc trước sinh và sơ sinh mới được triển khai tương đối tích cực và hiệu quả tại một số thành phố lớn, còn tại nhiều địa phương, nhất là những tỉnh nghèo, vùng sâu, vùng xa, tỷ lệ phụ nữ mang thai được sàng lọc trước sinh và trẻ được sàng lọc khi sinh ra còn rất thấp. Nhiều sản phụ chưa quan tâm đến chương trình sàng lọc trước sinh và sơ sinh, đặc biệt là các sản phụ vùng nông thôn, miền núi. Kiến thức, kỹ năng tuyên truyền, tư vấn của cán bộ chuyên trách, cộng tác viên dân số còn hạn chế nên việc người dân biết đến chương trình này còn thấp. Bên cạnh đó, năng lực đội ngũ bác sĩ, nhất là bác sĩ ở các tuyến dưới thực hiện sàng lọc chưa cao…
Theo các chuyên gia y tế, Việt Nam có nhiều thành tựu về khả năng phát hiện bệnh tật để sàng lọc trước sinh và sơ sinh. Các trung tâm lớn ở nước ta có thể sàng lọc được 33 loại bệnh liên quan đến chức năng của con người khi được sinh ra. Thứ trưởng Bộ Y tế, GS, TS Nguyễn Viết Tiến cho biết: "Ước tính ở Việt Nam, mỗi năm có hơn một triệu em bé được sinh ra, trong đó, khoảng 22.000-30.000 trẻ bị dị tật bẩm sinh ở nhiều dạng bệnh khác nhau. Nếu như trước đây, các thai phụ chỉ được thăm khám bằng các biện pháp đơn giản thì gần đây, nhờ sự tiến bộ của y học, nhất là từ khi triển khai đề án tầm soát phát hiện một số bệnh, tật bẩm sinh thông qua sàng lọc trước sinh và sơ sinh, trẻ sinh ra đã tránh được những hậu quả nặng nề do dị tật, góp phần nâng cao chất lượng dân số. Mục tiêu mà ngành y tế đặt ra trong việc tầm soát, chẩn đoán sớm bệnh, tật trước sinh và sơ sinh đến năm 2030 là 70% phụ nữ mang thai được tầm soát ít nhất 4 loại bệnh, tật bẩm sinh phổ biến nhất, 90% trẻ sơ sinh được tầm soát ít nhất 5 bệnh bẩm sinh phổ biến nhất".
Đề án tầm soát, chẩn đoán sớm bệnh, tật trước sinh và sơ sinh do Tổng cục DS-KHHGĐ triển khai trên phạm vi toàn quốc nhằm giúp cho trẻ phát triển bình thường, khỏe mạnh về thể chất và tinh thần, tránh được những hậu quả nặng nề do các bệnh rối loạn chuyển hoá và di truyền, từ đó tạo nền tảng cho việc nâng cao chất lượng nòi giống, góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng dân số.
Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến, chất lượng dân số không chỉ là sức khỏe mà còn là vấn đề phát triển. So với thế giới, chỉ số phát triển con người (HDI) của nước ta vẫn còn thấp... Trong đó, năng suất lao động vẫn là thành tố yếu nhất khi nói đến chất lượng dân số. Điều này cho thấy những thách thức lớn, đòi hỏi sự nỗ lực cao mới đạt được mục tiêu "nâng cao chất lượng dân số".